Parsiyel Taşımacılıkta Kullanılan Araç Türleri Nelerdir?

Lojistik sektöründe hızla büyüyen bir taşıma yöntemi olan parsiyel taşımacılık (kısmi yük taşımacılığı), hem küçük hacimli hem de orta ölçekli yük gönderen işletmeler için büyük avantajlar sunar. Geleneksel tam yük (FTL) yaklaşımına göre daha esnek ve maliyet avantajlı olan parsiyel kargo, birden fazla firmanın yükünü aynı araçta konsolide ederek navlun ücretini paylaşmaya imkân tanır. Bu sayede, araç kapasitesini tam olarak dolduramayan işletmeler bile makul bir bütçeyle sevkiyat yapabilir.

Kısmi Yük Taşımacılığı (LTL) Nedir?

Parsiyel taşımacılık, küresel literatürde sıklıkla LTL (Less than Truck Load) olarak geçer. Bu kavram, tek bir kamyon ya da TIR’ın kapasitesini doldurmak yerine, birden fazla müşterinin yükünü aynı araçta taşıma yöntemini ifade eder. Bu sayede, parsiyel kargo göndericisi yalnızca kullandığı alan veya ağırlık oranında navlun ücreti öder. “Kısmi yük taşımacılığı” ifadesi, gerçek ağırlık yerine çoğu zaman desi veya hacimsel ağırlık üzerinden hesaplamalara gidildiği için yaygınlaşmıştır.

Tam yük (FTL) yaklaşımında, aracı tümüyle bir firma kiraladığı için boş kalan kısımlar da o firmanın maliyetine eklenir. Oysa parsiyel taşımacılıkta bu maliyet, aracı paylaşan firmalar arasında bölüşülür. Dolayısıyla, sık ama düşük hacimli sevkiyatlar yapan işletmeler için daha cazip bir seçenektir. Tabii bunun bir dezavantajı, aynı araçta farklı noktalara teslimat yapılması gerektiğinden teslim sürelerinin bir miktar uzayabilmesidir.

Parsiyel Nakliye Sürecinin Genel Akışı

Parsiyel nakliye çoğunlukla dört ana aşamadan geçer:

1. Sipariş Toplama: Gönderici firmanın malları hazırlaması, paketlemesi ve lojistik firmasının toplanma noktalarına veya depolara nakledilmesi.
2. Konsolidasyon: Aynı varış noktaları veya benzer rotalara gidecek yüklerin bir merkez depoda veya aktarma noktasında birleştirilmesi.
3. Yükleme ve Dağıtım: Konsolide edilen malların uygun araca yüklenmesi ve sevk edilmesi. Araç, rota üzerindeki farklı noktalara sırayla uğrayarak teslimat yapar.
4. Teslimat ve Son Kontroller: Nihai varış noktasındaki alıcıların yüklerini teslim almaları, varsa evrak işlemlerinin tamamlanması.

Konsolidasyon aşaması, desi ve hacimsel ağırlık gibi kriterlere göre yükleri birleştirirken araç içi yerleşimin optimal olması sağlanır. Bu süreçte, farklı ebat ve ağırlıklara sahip ürünlerin dengeli biçimde istiflenmesi kritik öneme sahiptir.

Araç Seçiminin Önemi ve Etkileyen Faktörler

Parsiyel kargo araç seçimi, lojistik maliyetlerinizi ve operasyon verimliliğinizi doğrudan etkiler. Öncelikle, taşınacak ürünlerin boyutları (en, boy, yükseklik), ağırlığı ve hassasiyet derecesi (kırılgan, bozulabilir vb.) göz önüne alınır. Ardından, taşıma mesafesi ve rota koşulları değerlendirilir.

• Kapasite: Araç iç hacminin, yükün desi hesaplamalarına uygun olması gerekir.
• Özel Koşullar: Soğutma, ısı kontrolü, havalandırma, tehlikeli madde gibi ek gereksinimler.
• Maliyet ve Hız Dengesi: Büyük hacimli araçlar tek seferde daha çok ürün taşıyabilir, ancak doluluğu düşük kalırsa maliyet yükselebilir.

Doğru araç türünü seçmek, parsiyel taşımacılığın avantajlarını en verimli şekilde kullanmanızı sağlar. Gelelim, bu konuda karşımıza çıkan farklı araç türlerine…

Parsiyel Taşımacılıkta Kullanılan Araç Türleri

Parsiyel taşımacılıkta, özellikle karayolu ulaşımında sıkça kullanılan araç tipleri bulunur. Ancak günümüzde hava, deniz ve demiryolu parsiyel taşımaları da giderek yaygınlaşmaktadır. Bu bölümde, kamyonet ve minivan gibi hafif ticari araçlardan, orta ölçekli kamyonlar ve TIR’lar gibi daha büyük kapasiteye sahip seçeneklere uzanan geniş bir yelpazeyi ele alacağız.

Hafif Ticari Araçlar (Minivan ve Kamyonetler)

• Tanım ve Kapasite:
  Hafif ticari araçlar, genellikle 3,5 ton veya daha düşük taşıma kapasitesine sahip minivan veya kamyonet türlerini içerir. Şehir içi dağıtımda manevra kabiliyetine ve park kolaylığına sahip olmaları nedeniyle tercih edilirler.
• Örnek Kullanım Senaryosu:
  E-ticaret firmalarına günlük küçük paket teslimatları, restoran veya gıda dağıtımları, çiçek veya tekstil gibi hafif fakat sık gönderim gerektiren ürünlerde idealdir. Kısa mesafeli parsiyel taşımacılıkta “aracın tamamı dolacak kadar ürün” toplanmadığında bile ekonomik olabilir.
• Avantajları:
  1. Esneklik ve Hız: Dar sokaklara, şehir içi trafiğe kolay uyum.
  2. Düşük Yakıt Tüketimi: Daha küçük motor hacmi nedeniyle uzun vadede tasarruf.
  3. Hızlı Manevra: Teslimat sürelerini kısaltabilir.
• Dezavantajları:
  1. Sınırlı Yük Hacmi: Orta veya uzun mesafede kapasite yetmeyebilir.
  2. Çoklu Araç İhtiyacı: Daha büyük hacimli işler için birden fazla kamyonet gerekebilir.

Orta Ölçekli Kamyonlar

• Tipik Özellikler:
  Taşıma kapasitesi 7,5 tondan 15 tona kadar çıkabilen orta ölçekli kamyonlar, “orta mesafe parsiyel nakliye için uygun kamyon türleri” olarak bilinir. Bu kamyonların büyük bir kısmı tenteli veya kapalı kasa olarak tasarlanmıştır.
• Parsiyel Kargo Taşımacılığında Yeri:
  Aynı anda birçok müşteriden gelen kısmi yükleri birleştirip, tek bir güzergâhta teslimatlar yapmaya uygundur. Hem şehir içi hem de şehirler arası mesafelerde sıkça kullanılır.
• Dorse Seçenekleri:
  • Kapalı kasa (kutu tip)
  • Tenteli dorse (branda kaplamalı)
  • Açık platform (daha az yaygın)
  • Frigofirik (soğutuculu kamyon)
    Orta ölçekli kamyonlarda dorse sabit olabilir veya ayrılabilir yapıda da tasarlanabilir.
• Maliyet/Fayda Analizi:
  Kamyonetlere göre daha yüksek yük kapasitesi, tek seferde daha fazla ürün taşıma olanağı sunar. Aynı zamanda, tam boy TIR’ların giremediği dar alanlara girişi nispeten kolay olabilir. Yakıt tüketimi ise hafif ticari araçlardan yüksek, TIR’lardan düşüktür; bu da orta mesafe parsiyel taşımacılıkta ekonomik bir seçenek olmasını sağlar.

Büyük Kamyonlar ve TIR’lar

Yük hacmi veya ağırlığı arttıkça, büyük kamyon veya TIR’lar devreye girer. Özellikle uzun mesafe sevkiyatlarda ve uluslararası taşımacılıkta sıkça tercih edilen bu araçlar, dorse (treyler) çeşitleri sayesinde çok farklı türde yükü barındırabilir.

• Genel Özellikler:
  15 ton ve üzeri taşıma kapasitesi, genellikle çekici + yarı römork (semi-trailer) şeklinde çalışır. Karayolu taşımacılığında en yüksek hacmi, dolayısıyla en düşük birim maliyeti sunabilecek potansiyele sahiptir.
• Dorse Tipleri:
  • Tenteli Dorse (Branda): Brandayla kaplı, yüklemeyi kolaylaştırır. Farklı ürün tiplerine uygun, hava koşullarından koruma sağlar.
  • Kapalı Kasa Dorse: Tamamen kapalı, güvenlik ve çevresel faktörlerden (yağmur, toz vb.) koruma avantajı.
  • Açık Dorse: İnşaat malzemesi, çelik profil gibi hacimli ama dayanıklı yükler için uygun.
  • Frigofirik (Soğutuculu) Dorse: Isı kontrolü gerektiren ürünlerde (gıda, ilaç vb.) kullanılır. Bozulma riskini büyük ölçüde azaltır.
• Parsiyel Yüklerde Kullanımı:
  Farklı müşterilerden gelen paletler veya koliler, aynı dorsede dikkatlice istiflenir. Bu yöntemde araç doluluk oranı arttıkça, gönderici firmalar için taşıma maliyeti düşer. TIR veya büyük kamyonların avantajı, farklı noktalara dağılmış olsa bile, büyük miktarda yükü tek seferde taşıyabilmeleridir.
• Maliyet ve Lojistik Yönetimi:
  Dorsenin dolu olması arzu edilir; aksi hâlde boş kısımların maliyeti yüklenici firmaya (ve dolaylı olarak göndericilere) yansır. Navlun ücreti, mesafe, rota zorlukları, sigorta gibi etkenlere bağlı olarak değişir. Uzun yolda yakıt tüketimi, hafif araçlara göre fazla olsa da birim başına maliyet avantajı sağlanabilir.

Özel Amaçlı Araçlar (Soğutuculu, Isı Kontrollü vb.)

Soğutuculu kamyon veya frigofirik dorse, parsiyel taşımacılık içerisinde gittikçe popülerleşen özel amaçlı araçlardır. Özellikle bozulabilir gıda, ilaç ve bazı kimyasal maddelerin taşınmasında, belirli bir sıcaklık aralığının korunması gerekir.

• Teknolojik Özellikler:
  Aracın iç sıcaklığı dijital olarak ayarlanabilir. Isı ve nem sensörleri, anlık olarak verileri sürücüye ve lojistik merkezine aktarabilir. Bu sayede ürünler, varış noktasına kadar uygun koşullarda saklanır.
• Maliyet Karşılaştırması:
  Soğutuculu araç kiralama veya navlun ücreti, standart tenteli araçlara göre daha yüksektir. Enerji tüketimi ve bakım masrafları da artar. Ancak bozulma riskinin yüksek olduğu ürünler için bu fark, genel maliyete kıyasla çok daha düşük kalabilir çünkü kayıp ürün masrafı çok daha büyük bir gider kalemidir.

Hava ve Deniz Parsiyel Taşımacılığında “Araç Türleri” Kavramı

Karayolu haricindeki yöntemlerden de bahsetmekte fayda var:

• Uçak Kargo Parsiyeli:
  Havayolu parsiyelinde, uçakların kargo bölümlerindeki konteynerler veya paletler paylaşılarak taşımacılık yapılır. Yüksek hız ve uluslararası ağ avantajı olsa da maliyeti yüksektir.
• Denizyolunda LCL (Less than Container Load):
  Tam bir konteyner (FCL) dolduracak kadar yükünüz yoksa, LCL yöntemiyle konteynerin bir kısmı kullanılır. Bu da denizyolunda parsiyel lojistiğin karşılığıdır. Maliyeti düşük ama teslim süresi uzundur.
• Kara Bağlantıları:
  Limana veya havalimanına indirilen yükler, son noktaya karayoluyla (kamyon, kamyonet, TIR) taşınır. Yani multimodal taşımacılıkta da karayolu araç seçimi kritik rol oynar.

Hangi Araç, Hangi Durumda Tercih Edilmeli?

Bu noktaya kadar farklı araç tiplerini özetledik. Peki, hangisini ne zaman kullanmalısınız? Cevap, yükün hacmine, ağırlığına, değerine, hassasiyet derecesine ve teslimat süresi beklentisine göre değişir.

Gönderi Hacmi ve Ağırlığına Göre Araç Seçimi

1. Küçük Hacimli Yükler:
   Gönderileriniz birkaç koli veya 1-2 paletten ibaretse ve genellikle aynı şehir veya yakın bölgelere gönderiyorsanız, kamyonet veya minivan pratik olabilir. Özellikle hızlı teslimat ve dar alanlara erişim açısından avantajlıdır.
2. Orta Hacimli Yükler:
   2-10 palet aralığında, şehirler arası bir güzergâhta taşınacak yükleriniz varsa, orta ölçekli kamyonlar iyi bir çözümdür. Tenteli veya kapalı kasa seçenekleriyle, hava şartlarından etkilenmeden sevkiyat sağlanabilir.
3. Büyük Hacimli Yükler:
   Daha fazla palet, tonaj veya uzun mesafe söz konusuysa, TIR’lar devreye girer. Dorsenin türü (soğutuculu, tenteli, kapalı kasa vb.) yükün niteliğine göre seçilir. Bu aşamada dolduramadığınız bölümler için de lojistik firması başka parsiyel kargoları birleştirerek maliyeti bölüşmenize yardım eder.

Mesafe ve Rota Bazında Araç Tercihi

• Şehir içi / Kısa Mesafeler:
  Örneğin, aynı şehir içindeki farklı şubelere ürün dağıtımı yapıyorsanız, hızlı manevra yeteneği olan kamyonetler ya da hafif ticari araçlar tercih edilebilir. Yakıt maliyeti düşük, park etme ve dönüş kolaylığı sağlar.
• Şehirler Arası / Uzun Mesafeler:
  Uzun hatlarda genellikle orta ölçekli kamyonlar veya TIR’lar kullanılır. Özellikle “şehirler arası parsiyel nakliye için ideal araç seçim rehberi” incelendiğinde, tek seferde çoklu teslimat yapabilen, yakıt masrafını birim mala böldüğünde daha avantajlı çıkan TIR’lar ön plana çıkar.
• Uluslararası Sevkiyat:
  Gümrük prosedürleri, yol izinleri ve yasal kısıtlamalar devreye girer. Dorse tipiniz, yükünüzün değerine göre sigorta, tehlikeli madde sertifikası (ADR) gibi belgeler gerekebilir. Bazı ülkeler, belirli araçların ağırlık ve ebat sınırlarına kısıtlamalar getirebilir.

Ürün Türleri ve Özel İhtiyaçlar (Fragile, Tehlikeli, Soğutma Gerekli)

• Kırılabilir Malzemeler:
  Cam, seramik, elektronik gibi hassas ürünler taşıyorsanız, kapalı kasa kamyonlar veya “amortisörlü dorse” tercih edebilirsiniz. Araç içi sabitleme sistemi (kayma önleyici zemin vb.) önem kazanır.
• Tehlikeli Madde (ADR) Taşımacılığı:
  Yanıcı, patlayıcı veya radyoaktif gibi özel yönetmeliğe tabi ürünlerde, ADR sertifikalı sürücü ve ekipman donanımı olan araçlar kullanılır. Parsiyel taşımacılıkta diğer yüklerin güvenliğini tehlikeye atmamak için, yükün doğru sınıflandırılması şarttır.
• Soğutma/Isı Kontrollü İhtiyaçlar:
  Taze gıda, dondurulmuş ürünler, tıbbi malzemeler, ilaçlar vb. ısı kontrolü gerektirir. Frigofirik dorse veya kamyonlarla parsiyel yük de taşınabilir; ancak planlamada, aynı araçta taşınan diğer ürünlerin sıcaklık aralığına da dikkat etmek gerekir.

Maliyet ve Lojistik Planlaması

Parsiyel Yükte Desi ve Hacim Hesabı

Parsiyel taşımacılıkta fiyat belirlemenin temelini, yükünüzün kapladığı alan ile ağırlığı arasındaki ilişki oluşturur. Desi, kargoculukta sık kullanılan bir ölçüm biçimidir. Formül genelde şu şekildedir:

Desi (dm³) = (En (cm) x Boy (cm) x Yükseklik (cm)) / 3000

Havayolu taşımalarında bazen 5000 veya 6000’lik katsayılar kullanılır. Ama karayolunda sık kullanılan taban değeri 3000’dir. Bu hesaplama, “hacimsel ağırlık” olarak adlandırılır. Hangisi büyükse – gerçek ağırlık mı, hacimsel ağırlık mı – genellikle o değer baz alınarak navlun ücreti hesaplanır.

• Araca Göre Hacim Hesabı:
  Kamyonet veya minivan gibi küçük araçlarda yükleme hacmi sınırlıdır. Buna karşılık, TIR gibi büyük araçlarda hacim geniştir fakat minimum doluluk oranına ulaşmadığınızda birim maliyet yükselebilir. Dolayısıyla lojistik firmaları, konsolidasyon yaparak birden fazla müşterinin yükünü tek seferde taşımaya çalışır.

Navlun Ücreti ve Teklif Oluşturma Süreci

Navlun, taşımacılık hizmeti karşılığında ödenen ücreti ifade eder. Lojistik firmaları; mesafe, tonaj, desi, araç türü, yakıt giderleri, gümrük ve vergi gibi birçok faktörü göz önüne alarak teklif sunar. Parsiyel taşımacılıkta, her müşteri kullandığı alan veya ağırlık kadar ödeme yapar.

• Teklif Alırken Nelere Dikkat Edilmeli?
  1. Araç Tipi: Seçilen aracın sizin yükünüze uygun olup olmadığı.
  2. Rota ve Mesafe: Uzun mesafede yakıt, yol ücretleri, sürücü konaklama giderleri dahil olur.
  3. Ek Hizmetler: Sigorta, depolama, paketleme, gümrük işlemleri.
  4. Gizli Maliyetler: Boşaltma, yükleme, aktarma merkezindeki olası beklemeler vb.
• Örnek Senaryolar:

• Orta Mesafe (300-500 km): Genellikle orta ölçekli kamyon tercih edilir.
• Uzun Mesafe (500+ km, hatta yurtdışı): TIR veya büyük kamyon, belki de multimodal taşımacılıkla kombine.

Rota Optimizasyonu ve Araç Doluluk Oranı

Parsiyel taşımacılık, birden fazla müşteri yükünün aynı araçta toplanması anlamına geldiği için rota optimizasyonu kritik hâle gelir. Araç, farklı şehirlerdeki birkaç teslimat noktasına uğrayacaksa, en ideal yol güzergâhı belirlenerek zaman ve yakıt tasarrufu sağlanır.

• Konsolidasyonun Önemi:
  Parsiyel taşımacılığın ana avantajı, aracın olabildiğince dolu gitmesidir. Örneğin, %70 doluluk oranında çıkılacak bir seferde, kalan %30 boş kısım ekstra bir maliyet olarak yansıyabilir. Lojistik firması, aynı rotaya gidecek bir diğer müşterinin yükünü de bularak aracın doluluk oranını artırmaya çalışır.
• Depo ve Aktarma Merkezleri:
  Bazı lojistik şirketleri, merkezi depolarda tüm parsiyel yükleri toplayıp planlı biçimde farklı araçlara dağıtır. Bu süreç, “cross-docking” veya “aktarma merkezi” modeliyle yürütülebilir. Malların depolanma süresi kısalır, toplam operasyon hızı artar.
• Zaman – Maliyet Dengesi:
  Parsiyel taşımacılık, tam yüke kıyasla biraz daha uzun teslimat sürelerine sahip olabilir. Çünkü araç farklı müşterilerden yük alır, çoklu teslimat noktalarına uğrar. Ancak birim taşıma maliyetlerinde tasarruf sağladığından, bütçe odaklı firmalar için cazip bir opsiyon yaratır.

Teknolojik ve Sektörel Gelişmeler

Dijital Takip ve Otomasyon

Günümüzde lojistik şirketleri, GPS tabanlı takip ve rota optimizasyon yazılımlarıyla gerçek zamanlı izleme imkânı sunar. Araçların konumu, tahmini varış süreleri ve trafik bilgileri anlık olarak güncellenir. Parsiyel taşımacılıkta, araç farklı duraklara uğradığından dijital planlama, operasyonel verimliliği katbekat artırır.

Bunun yanı sıra, kargo durum raporları da dijital olarak sunulabilir. Müşteri, göndermiş olduğu parsiyel kargonun hangi şehirde olduğunu, planlanan teslim saatinin ne zaman olduğunu platform üzerinden görebilir.

Sürdürülebilirlik ve Yeşil Lojistik Yaklaşımları

Parsiyel taşımacılık, tek bir aracın kapasitesini birkaç farklı firmayla paylaşma mantığına dayandığı için, araçların tam kapasiteye yakın kullanılması söz konusudur. Bu da karbon emisyonunu azaltıcı etkiye sahiptir. Daha fazla yük aynı araçla taşındığından, yollardaki araç sayısı azalır.

Ayrıca, elektrikli veya hibrit kamyon ve kamyonetlerin geliştirilmesiyle birlikte, karbon ayak izini daha da düşürmek mümkün hâle geliyor. Henüz bu araçlar yüksek menzil sunma açısından sınırlı olsa da, özellikle şehir içi parsiyel dağıtımlarda kullanılmaları yaygınlaşmaya başlamıştır.

“Parsiyel Taşımacılıkta Kullanılan Araç Türleri” başlıklı bu detaylı rehberimizde, kamyonetlerden TIR’lara, soğutuculu dorse seçeneklerinden hava/deniz parsiyeline kadar geniş bir perspektif çizdik. Her aracın kendine özgü avantaj ve dezavantajları olduğu gibi, maliyet ve hız açısından dikkat edilmesi gereken hususlar bulunuyor. Kendi gönderinizin hacmi, ağırlığı, ürün özellikleri ve hedef pazarınız doğrultusunda kararınızı verebilirsiniz.

Unutmayın, başarılı bir parsiyel taşımacılık deneyimi sadece araca değil; doğru planlamaya, esnek iş modeline ve güvenilir bir lojistik partnerine de bağlıdır. Yazı boyunca bahsi geçen desi hesaplaması, rota optimizasyonu, konsolidasyon ve özel taşıma koşulları konularını dikkate alarak harekete geçtiğinizde, operasyon verimliliğinizi ve müşteri memnuniyetinizi ciddi ölçüde artırabilirsiniz.

Umarız bu rehber, parsiyel nakliye süreçlerinizi iyileştirmenize ve işletmenizin lojistik maliyetlerini düşürmenize katkı sağlar!